طوفان خورشیدی (یا طوفان مغناطیسی) واژهای عام است و گاهی بهسبب معنای وسیعی که دارد کمی ابهامآمیز بهنظر میرسد. از اینرو بهتر است از دو دیدگاه مختلف به موضوع طوفان خورشیدی بپردازیم.
- در یک دیدگاه که بیشتر مورد توجه دانشمندان است، هر پدیدهی انفجاری یا فورانی با منشاء مغناطیسی که در جو خورشید رخ میدهد و به آزاد شدن انرژی فراوان میانجامد طوفان خورشیدی یا طوفان مغناطیسی نامیده میشود. با این تعریف اتفاقات مختلف مانند زبانههای پرانرژی، شرارهها، فورانهای تاجی ماده و باد خورشیدی همگی بهنوعی طوفان خورشیدی بهحساب میآیند (واژهی طوفان خورشیدی با این تعریف سازگاری بیشتری دارد).
- از سوی دیگر تعریفی که عموماً پذیرش بیشتری دارد اندکی با دیدگاه اول متفاوت است. بهدنبال رخ دادن پدیدهای انفجاری در خورشید، باد خورشیدی با سرعت و شدت بیشتری میوزد و ذرات باردار پرانرژی را روانه ی فضای منظومهی شمسی میکند. وقتی این ذرات به زمین میرسند و با میدان مغناطیسیِ آن برهمکنش میکنند، طوفان خورشیدی رخ میدهد. بر این اساس وقوع پدیدهای مانند شفق قطبی(شکل 1) بهمعنی رخ دادن طوفان خورشیدی است و نشانهای از فعالیت مغناطیسی خورشید در یکی دو روز قبل است. برای این نوع پدیدهها خوب است از اصطلاح طوفان ژئومغناطیسی استفاده کنیم.
شکل 1
شدیدترین نمونهی ثبتشدهی این طوفانها در سال های ۱۲۳۸ و ۱۸۵۹ رخ داد. در آن پدیده که به طوفان کارینگتون معروف شد، چنان سیل عظیمی از ذرات روانهی مناطق کرهی زمین گردید که شفق قطبی حاصل از آن از نزدیکی عرضهای استوایی نیز دیده میشد.
شکل 2
در طوفان خورشیدی، موادی با بار الکتریکی فراوان به خارج خورشید پرتاب می شوند و اگر به زمین برسند اختلالات مغناطیسی شدیدی را پدید می آورند که می تواند به قطع شبکه های انتقال برق، اختلال در ارتباطات رادیویی که با استفاده از لایهی یونوسفر اطراف زمین برقرار میشود و بروز مشکلات در ماهواره ها و فضا پیماها منجر شود.
طوفان های خورشیدی همچنین می تواند پرتوهای خطرناکی را به فضا نوردان بتاباند و آنها را دچار مشکل کند و ماهواره های ارتباطی تجاری و سیستم موقعیت سنجی جهانی (GPS) را از کار بیندازد و به سادگی، بسیاری از فعالیت های روزانه مانند ارتباطات تلفن های همراه یا دریافت پول از دستگاههای خود پرداز بانکها را در بسیاری از نقاط زمین متوقف کند.