میلیونها مادهی شیمیایی در جهان وجود دارد. بعضی از آنها دارای خاصیت اسیدی و بعضی دیگر دارای خاصیت بازی هستند. اسید (از واژه لاتین acidus به معنای ترش) مادهای شیمیایی است که مشخصههای محلول های آبی آن مزه ترش، توانایی تغییر رنگ تورنسل آبی به قرمز، و نیز توانایی واکنش با بازها و بعضی فلزات ویژه (همچون کلسیم) و تشکیل نمک را دارا هستند.
اسیدها موادی هستند كه در تركیب با آب یون هیدروژن (+H) آزاد می كنند. محلولهای آبی اسیدی دارای PH کمتر از ۷ هستند. PH پایین به معنای اسیدی بودن بیشتر و غلظت بالاتر یون های مثبت هیدروژن است. محلولها یا مواد شیمیایی را که ویژگیهای اسید مانند داشته باشند اسیدی میخوانند.
بازها موادی هستند كه در تركیب با آب یون هیدروكسید (-OH) آزاد می كنند (آزاد شدن یون دراین گونه واكنش ها تفكیك نامیده میشود). یون هیدروكسید آزاد با یون هیدروژن مولكول آب تولید می كند: H+ + OH- = H2O .
در این حالت بازها تراكم یون هیدروژن را در محلول كاهش می دهند. محلولی كه غنی از یونهای هیدروژن است را اسیدی و محلولی كه مقدار كمی یون هیدروژن دارد را بازی می نامند. بعضی از اسیدها بصورت جزئی تفكیك میشوند و به آنها اسید ضعیف می گویند؛ بعضی دیگر تفكیك كامل دارند و اسید قوی نامیده میشوند. بازها هم به همین ترتیب میتوانند ضعیف یا قوی باشند.
● مهمترین اسیدهای قوی
مولکول های این اسیدها و در محلولهای آبی رقیق کاملا یونیزه است. اسیدهای قوی متعارف عبارتند از: اسید کلریدریک ، یدیدریک ، نیتریک ، سولفوریک ، پرکلریک است.
● مهمترین اسیدهای ضعیف
یونیزاسیون این اسیدها در آب کامل نمیباشد و هرگز به ۱۰۰% نمیرسد. مثال متعارف آنها، اسید استیک، اسید کربنیک، اسیدفلوریدریک، اسید نیترو و تا حدودی اسید فسفریک است.
اسیدها و بازهای رقیق كه كمتر اشباع هستند فعالیت كمتری در واكنش ها دارند. میزان اسیدی و بازی بودن مواد بوسیلهی واحدهای PH اندازه گیری میشود. شاخص مورد استفاده محدودهای بین 0 تا 14 دارد. موادی كه PH پائینتر از 7 دارند اسید، آنهایی كه PH مساوی 7 دارند خنثی و آنهایی كه PH بالاتر از 7 دارند را باز مینامند. موادی كه PH خیلی پایین دارند اسید قوی و آنهایی كه PH خیلی بالا دارند باز قوی هستند. اسیدها و بازهای غلیظ بسیار خورنده و خطرناك می باشند.
PH سنجشی برای میزان تراكم یا غلظت یون هیدروژن در محلول است. از آنجا كه تعداد رقمهای این كمیت بسیار زیاد خواهد شد، آن را با لگاریتم در مبنای ده نشان میدهند و چون این تراكم همواره از 1 كوچكتر است لگاریتم همیشه علامت منفی میگیرد و برای جلوگیری از نوشتن علامت منفی، قرار داد شده كه همواره آن را با علامت مثبت بنویسند (یك علامت منفی به آن اضافه شده). بنابراین PH ،لگاریتم غلظت یون هیدروژن است و آن را اینگونه نشان می دهند: [+PH=-log[H
بنابراین هرگاه PH عدد كمتری داشته باشد، غلظت یون هیدروژن بیشتر است. آب مقطر PH =7 دارد. پس چطور ممكن است كه آب مقطر یون هیدروزن آزاد داشته باشد؟ این پدیده به علت تفكیك جزئی برخی از مولكولهای آب در اثر آشفتگی گرمایی است (H2O- ↔ H+ + OH). این یونها بلافاصله به هم میپیوندند و مولكولهای دیگر تفكیك میشوند. به این ترتیب یك تعادل دائمی در غلظت مولكولهای تفكیك شده وجود دارد.