برج خنککننده یا برج خنککن (Cooling tower) وسیلهای برای دفع حرارت زاید آب مورد استفاده در چگالنده به جو از طریق تبادل حرارتی با هوا است. برجهای خنککن معمولاً با تبخیر میزان جزئی از آب در گردش، حرارت ایجاد شده در یک واحد شیمیایی را دفع کرده و سیال سرویس را تا دمای حباب مرطوب هوا پایین میآورند؛ البته باید در نظر داشت در برخی از برجهای خنککن با چرخه بسته که به برج خنککن خشک مشهور هستند، کاهش دمای سیال سرویس صرفاً تا دمایی نزدیک به دمای حباب خشک هوا امکانپذیر است.
از برج خنککن در سیستم خنککاری واحدهای پالایشگاهی، پتروشیمیایی و سایر واحدهای شیمیایی مشابه، نیروگاههای حرارتی و سیستمهای اچویایسی برای تهویه مطبوع ساختمان استفاده میشود. دستهبندی برجهای خنککن بر اساس نوع تماس هوا با آب صورت میگیرد؛ متداولترین گونههای برج خنککن بر اساس مکانیزمهای جابهجایی طبیعی و جابهجایی اجباری تقسیمبندی میشوند.
از نظر ابعاد و اندازه، برجهای خنککن در مدلهای کوچک پشتبامی برای ساختمانهای مسکونی تا سازههایی غولپیکر و هذلولی شکل که ارتفاعشان در حدود دویست متر و قطرشان در حدود یکصد متر میرسد، وجود دارند. هم چنین نوعی از برجهای خنککن با شکل مستطیلی با ارتفاع تقریبی چهل متر و طول هشتاد متر نیز وجود دارد. در بیشتر موارد از برجهای خنککن هذلولی شکل در نیروگاههای هستهای استفاده میشود؛ هرچند که در برخی از واحدهای شیمیایی بزرگ و سایر واحدهای صنعتی نیز از آنها استفاده میشود. در مقابل این برجهای خنککن عظیمالجثه که در صنایع خاصی به کار گرفته میشوند، اکثریت قریب به اتفاق برجهای خنککن تجهیزات کوچک هستند که در کنار واحدهای مختلف صنعتی یا مسکونی برای تهویه هوا به کار میرود.
برجهای خنککننده سیستم توزیع و پخش آبگرم دارند که آب را به صورت یکنواخت روی شبکه مشبک نزدیک به هم می پاشد. این شبکهها آکنه یا پرکننده نامیده میشود. آکنهها آب سرازیر شده از بالای برج را با هوایی که از میان آن حرکت میکند کاملاً مخلوط کرده بهطوریکه آب به صورت یک قطره از یک آکنه به سطح آکنه دیگر توسط نیروی ثقل خود میریزد. هرچند در این برجها مقداری انتقال حرارت محسوس از آب به هوا وجود دارد ولی تقریباً اثر خنک کنندگی تماما از تبخیر قسمتی از آب اسپری شونده در برج حاصل میشود. بخار حاصل از فرایند تبخیر در برج توسط جریان هوایی که یک دمنده ایجاد میکند از برج خنک کن خارج میشود. با توجه به این که دما و رطوبت هوای از برج افزایش می یابد بدیهی است که میزان تأثیر برج حنک کن تا حد زیادی به درجه حرارت مرطوب هوای ورودی بستگی دارد و با کاهش آن افزایش می یابد.
اساس کار
اساس کار تمام برج خنک کنها بر مبنای ایجاد سطح تماس بیشتر بین جریان آب گرم و هوای سرد و در نتیجه تبادل حرارتی بین این دو میباشد. عموماً در برج خنک کنها آب گرم توسط لولههایی به بالای برج منتقل شده و در آنجا یا به صورت طبیعی یا با آبفشانهایی به سمت پایین برج به جریان میافتد که در طول این مسیر با توجه به نوع برج به شیوههای مختلف با جریان هوای سرد برخورد میکند.
محل نصب
محل نصب برج خنک کن باید بگونهای باشد که مانعی در اطراف آن برای ورود جریان هوای تازه به داخل برج وجود نداشته باشد همچنین در صورت استفاده از چندین برج در کنار هم باید تدبیری اندیشه شود که هوای گرم خروجی از برجها مستقیماً وارد همدیگر نشده تا باعث کاهش راندمان و عدم کارایی برج شوند.
اگر بتوان برج خنک کن را در فضای باز با جریان هوای آزاد قرار داد در حصول یک بازده مناسب از برج مشکلی وجود نخواهد داشت.
اما چنانچه قرار باشد برج در داخل ساختمان و محصور بین دیوارها نصب شود موارد زیر بایستی مورد توجه قرار گیرد:
۱) باید فضای کافی و بدون مانع مزاحم در اطراف برج وجود داشته باشد تا هوای لازم به برج برسد.
۲) هوای گرم خروجی از برج باید به گونهای تخلیه شود که امکان بازگشت و گردش مجدد آن به برج وجود نداشته باشد زیرا گردش مجدد چنین هوایی در برج دمای مرطوب هوای ورودی به برج را افزایش میدهد و باعث گرم ماندن آب در خروج از برج میشود.
گردش مجدد هوا به داخل برج هنگامی مورد توجه قرار میگیرد که چند برج در مجاورت هم باشند.
تعیین محل نصب برج به عوامل دیگری هم بستگی دارد از قبیل استحکام محل نصب، تجهیزات اضافی برای تقویت آن، هزینه فراهم کردن تجهیزات اضافی برای برج و مسائل مربوط به معماری ساختمان و …
مشکلات برج خنک کنها
خوردگی قطعات داخلی برج، رشد جلبکها و باکتریهای بیولوژیکی و هم چنین تشکیل رسوب در قسمتهای مختلف برج عمدهترین مشکلات بوجود آمده برای یک برج خنک کن هستند.